SŁOWNICTWO POLSKIE W XV-WIECZNYCH ROZARIUSZACH ŁACIŃSKICH. STUDIUM PORÓWNAWCZE
Kierownik: dr hab. Ewa Deptuchowa, prof. IJP PAN
Wykonawcy: mgr Mariusz Frodyma, dr Dorota Kołodziej, mgr Magdalena Klapper, dr Mariusz Leńczuk, mgr Katarzyna Jasińska, dr Krzysztof Pawłowski, mgr Ludwika Winiarzowa, dr Zofia Wanicowa, dr Anna Zajchowska, mgr Maciej Godny
Numer projektu: OPUS 2016/21/B/HS2/01249
Data rozpoczęcia: 24 I 2017
Data zakończenia: 23 I 2020
Jednostka finansująca: NCN
KONTEKST PROJEKTU
Ponad sto lat temu powstały pierwsze opracowania rozariuszy, tj. średniowiecznych słowników łacińsko-łacińskich z polskimi glosami, które były doraźnie wykorzystywane w różnych pracach językoznawczych. Wydawcy rękopisów rozariuszy koncentrowali się głównie na poszukiwaniu i badaniu wyrazów polskich, a nie na szczegółach konstrukcji łacińskiej podstawy. Również w latach 60.–80. XX w. dr Wanda Żurowska-Górecka prowadziła w Pracowni Słownika Staropolskiego badania kilku rozariuszy, wydobywając równocześnie polski materiał dla kartoteki Słownika staropolskiego. Nie powstało jednak dotąd systematyczne opracowanie porównawcze glos polskich w średniowiecznych słownikach tego rodzaju. Obecnie dostępność wydań krytycznych słowników oraz fotografii cyfrowych innych rękopisów i inkunabułów średniowiecznych leksykonów umożliwia przeprowadzenie dogłębnych studiów kontrastywnych. Pozwoli to umieścić słowniki z polskimi glosami na szerszym tle europejskim.
OPIS PROJEKTU
Celem projektu jest zebranie i porównanie szczególnego rodzaju XV-wiecznych łacińskich słowników, zwanych rozariuszami, zawierających polskie glosy. Analiza odpisów zawierających polskie glosy i porównanie ich ze źródłami (Vocabularius brevilogus czy Vocabularius Ex quo) pozwoli ustalić, jak bardzo różnią się one od swoich wzorów zachodnioeuropejskich, oraz ujawni istniejące między nimi zależności (filiacja). Pokaże też prawdopodobne drogi, jakimi rozariusze dotarły na ziemie polskie, oraz jak były modyfikowane na użytek Polaków studiujących teksty łacińskie. Przeprowadzona będzie analiza porównawcza glos polskich zapisanych w poszczególnych przekazach, co pozwoli lepiej poznać sposób dostosowywania łacińskich opracowań leksykograficznych do potrzeb ówczesnych użytkowników. Projekt przyczyni się do wzbogacenia i usystematyzowania wiedzy o leksyce staropolskiej, dostarczając nowych danych z zakresu semantyki, fonetyki i fleksji leksemów słabo poświadczonych w innych źródłach. Wyniki badań znajdą odzwierciedlenie w układzie kolekcji analizowanych zabytków językowych, która będzie prezentowana w Internecie. Narzędzia informatyczne wytworzone dla potrzeb projektu będą użyteczne podczas opracowywania innych zabytków językowych.
WYKAZ PUBLIKACJI ZWIĄZANYCH Z PROJEKTEM
Publikacje
- Deptuchowa E., Frodyma M., Glosowane rozariusze łacińskie jako źródło w badaniach nad średniowieczną polszczyzną (przyjęte do druku w „Języku Polskim” w 2017 r.)
- Jasińska K., Klapper M., Kołodziej D., Polskie glosy w przekazach XV-wiecznych rozariuszy — koncepcja opracowania materiału źródłowego (przyjęte do druku w „Języku Polskim” w 2017 r.)
Wystąpienia konferencyjne
- Jasińska K., Klapper M., Kołodziej D., Godny M., Słowniki łacińskie — źródło w badaniach nad staropolszczyzną, LXXV Zjazd PTJ „Źródła w badaniach językoznawczych”, Łódź 18–19.09.2017 r. (poster)
- Klapper M., Bolesław Erzepki jako wydawca zabytków staropolskiej leksykografii – na przykładzie „Przyczynków do średniowiecznego słownictwa polskiego cz. I (1908)”, „W kręgu dawnej polszczyzny II”, Kraków 4–5.12.2017 r.
- Deptuchowa E., Frodyma M., Wpływ rozariuszy na wzbogacenie leksyki staropolskiej, LXXV Zjazd PTJ „Źródła w badaniach językoznawczych”, Łódź 18–19.09.2017 r.
- Frodyma M., Słownictwo polskie w rozariuszu paulińskim. Uwagi wstępne, Ogólnopolska Konferencja Historycznojęzykowa „W kręgu dawnej polszczyzny III”, Kraków, 4–5 grudnia 2017 (publikacja przyjęta do druku w 2018 r.)
- Jasińska K., Klapper M., Kołodziej D., Which dictionary is beautiful, affluent and concise at the same time? (in the 15th-century Poland), „International Conference on Historical Lexicology and Lexicography”, Santa Margherita Ligure (Italy) 20–22.09.2018 r.
