Pracownia Polszczyzny Kresowej

dr hab. Ewa Dzięgiel, prof. IJP PAN

Funkcja

Kierownik Pracowni Polszczyzny Kresowej IJP PAN (od 2005 r.).
Wiceprzewodnicząca Rady Naukowej IJP PAN (2015-18).

Obszary badań naukowych

Współczesny język polski, polszczyzna kresowa, kontakty językowe polsko-ukraińskie, dialektologia polska i ukraińska, socjolingwistyka, teoria kontaktów językowych (tu: wpływy obcojęzyczne na różne odmiany języka polskiego na Ukrainie), polskojęzyczna prasa w ZSRS.

Wykształcenie

1991 rok – magisterium na Wydziale Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, promotorka – prof. dr hab. Renata Grzegorczykowa.
2000 rok – doktorat w Instytucie Języka Polskiego PAN w Krakowie, promotor – prof. dr hab. Janusz Rieger.
2004 rok – habilitacja w Instytucie Języka Polskiego PAN w Krakowie.

Kierownictwo projektów badawczych (ostatnie)

Język polski na Ukrainie, język ukraiński w Polsce – historia i współczesność / Polish Language in Ukraine, Ukrainian Language in Poland – historical and contemporary, polsko-ukraiński projekt badawczy na lata 2009-11, w ramach porozumienia o współpracy naukowej między PAN (Instytut Języka Polskiego PAN, Kraków ) i NANU (Instytut Ukrajinoznavstva NANU, Lwów); udział: koordynator w Polsce.
Język polski w prasie i innych źródłach pisanych w początkach sowietyzacji Ukrainy (lata 20. i 30. XX wieku), projekt MNiSW (NPRH) nr 11H 11 005880, realizowany w Instytucie Języka Polskiego PAN w latach 2012-2016; udział: kierownik projektu. Jednym z rezultatów jest opracowanie Prasa polskojęzyczna w początkach sowietyzacji Ukrainy. Wybór źródeł pod red. Ewy Dzięgiel – witryna internetowa służąca popularyzacji w środowisku naukowym i odbiorze społecznym wyników prowadzonych w ramach projektu badań (por. http://prasapolukr.ijp.pan.pl). Został na niej udostępniony obszerny cyfrowy wybór archiwalnych tekstów prasowych wraz z opisem prasoznawczym i historyczno-bibliograficznym.

Członkostwo w krajowych i zagranicznych gremiach naukowych

Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego (od 2015 r.), wiceprzewodnicząca Oddziału Warszawskiego TMJP (2015-2018), przewodnicząca Oddziału Warszawskiego TMJP (od października 2018 r.)
Sekcja Dialektologiczna Komitetu Językoznawstwa PAN (od 2015 r.).
Komisja Socjolingwistyki przy Międzynarodowym Komitecie Slawistów (od 2013 r.).
Rada Fundacji Slawistycznej (od 2007 r.).
Kapituła Nagrody Fundacji Slawistycznej za Debiut Książkowy z Dziedziny Slawistyki (2012-2016, 2017-2021).
Komisja Dialektologiczna Komitetu Językoznawstwa PAN (od 2008 r.).

Publikacje

Monografie

Ewa Dzięgiel, Polska gwara wsi Zielonej na Podolu na tle innych gwar południowokresowych. Fleksja imienna i werbalna, Kraków 2001, ss. 209.
(współaut.) Janusz Rieger, Iwona Cechosz-Felczyk, Ewa Dzięgiel, Język polski na Ukrainie w końcu XX wieku, cz. 1. Stan i status. Cechy charakterystyczne. Polszczyzna w Lwowskiem, Tarnopolskiem i na Podolu. Teksty, Warszawa 2002, ss. 373.
Ewa Dzięgiel, Polszczyzna na Ukrainie. Sytuacja językowa w wybranych wsiach chłopskich i szlacheckich, Warszawa 2003, ss. 187.
(współaut.) Janusz Rieger, Iwona Cechosz-Felczyk, Ewa Dzięgiel, Język polski na Ukrainie w końcu XX wieku, cz. 2. Polszczyzna w Lwowskiem, Żytomierskiem i na Podolu. Teksty, Kraków 2007, ss. 344.
(współaut.) Ewa Dzięgiel, Katarzyna Czarnecka, Dorota A. Kowalska, Lyudmyla Yanushevska, Polskojęzyczna prasa na Ukrainie sowieckiej w latach 1918-1939: przegląd tytułów i treści, Kraków 2016, ss. 496.
(współaut.) Katarzyna Czarnecka, Ewa Dzięgiel, Daria Ławrynow, Z kresów wschodnich na zachodnie. Relacje przesiedleńców z komentarzem językowym, t. II: Lwowskie, Kraków 2022.
(współaut.) Katarzyna Czarnecka, Ewa Dzięgiel, Daria Ławrynow, Z kresów wschodnich na zachodnie. Relacje przesiedleńców z komentarzem językowym. T. III. Stanisławowskie i Wołyń, Kraków 2023.

Redakcja naukowa publikacji

(współred.) Polszczyzna za granicą jako język mniejszości i języki mniejszościowe w Polsce, red. Ewa Dzięgiel, Anna Zielińska, Warszawa 2009, ss. 205.
(współred.) Polskie dziedzictwo językowe na dawnych Kresach. Prace ofiarowane Profesorowi Januszowi Riegerowi, red. Ewa Dzięgiel, Katarzyna Czarnecka, Dorota A. Kowalska, Warszawa 2012, ss. 426.
(współred.) Niejedno ma imię… Prace onomastyczne i dialektologiczne dedykowane Profesor Ewie Wolnicz-Pawłowskiej, red. Ewa Dzięgiel, Tomasz Korpysz, Warszawa 2013, ss. 364.
Prasa polskojęzyczna w początkach sowietyzacji Ukrainy. Wybór źródeł, red. Ewa Dzięgiel, 2016 (online), https://prasapolukr.ijp.pan.pl/.

Artykuły naukowe

(współaut.) Katarzyna Czarnecka, Ewa Dzięgiel, Alla Kravchuk, Nazwa „mowa chachłacka” w relacjach powojennych przesiedleńców ze Wschodu zamieszkałych w zachodniej Polsce, „Lingvaria. Półrocznik Wydziału Polonistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego” (2023).
A fight with whom and for what? The lexeme walka, ‘the fight’, in Sierp, a Polish language newspaper published in Soviet Ukraine between 1922 and 1935, „Welt der Slaven: Internationale Halbjahresschrift für Slavistik”, 68/1 (2023), 49-74.
„Sierp”, „Młot”, „Trybuna Radziecka”: tytuły polskojęzycznej prasy wydawanej w międzywojennym ZSRR. „Acta Baltico-Slavica”, 45 (2021), Article 2531, https://doi.org/10.11649/abs.2531.
Ева Дзєнґєль, Три покоління, дві мови, одна сім´я: дослідження польсько-українських родин на Львівщині, w: Полоністика у світлі традицій і викликів сучасності. Збірник праць з нагоди п´ятнадцятиліття кафедри польської філології Львівського національного університету імені Івана Франка, red. Ірина Бундза, Алла Кравчук, wyd. „ІНКОС”, Kijów 2021, s. 513-522.
Polish in Ukraine, w: Encyclopedia of Slavic Languages and Linguistics Online, red. Marc L. Greenberg, wyd. Brill, online 2020, http://dx.doi.org/10.1163/2589-6229_ESLO_COM_032055.
Dwujęzyczność polsko-ukraińska w Strzelczyskach na Ukrainie (na przykładzie młodzieży i najstarszego pokolenia), „Socjolingwistyka”, t. 34 (2020), s. 245-260, https://doi.org/10.17651/SOCJOLING.34.15.
Polszczyzna w transmisji międzypokoleniowej w rodzinach jednolitych i mieszanych we Lwowskiem, „Acta Baltico-Slavica”, vol. 43, 2019, s. 143-60, DOI: 10.11649/abs.2019.013.
Odmiany terytorialne i społeczne współczesnego języka polskiego na Ukrainie, „Lingvaria. Półrocznik Wydziału Polonistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego”, 2 (24), 2017, s. 199-210, https://doi.org/10.12797/LV.12.2017.24.14.
Polityka w zwierciadle języka – stalinizacja prasy polskojęzycznej wydawanej na Ukrainie sowieckiej na przełomie lat 20. i 30. XX wieku, w: Sociokultúrne aspekty v slovanských jazykoch, red. Vladimír Patráš, Banská Bystrica : Univerzita Mateja Bela, 2017, s. 51-62.
Warunki funkcjonowania prasy polskojęzycznej na Ukrainie sowieckiej w latach 20. i 30. XX wieku, w: Prasa polskojęzyczna w początkach sowietyzacji Ukrainy. Wybór źródeł, red. Ewa Dzięgiel, 2016 (online) https://prasapolukr.ijp.pan.pl.
Periodyzacja prasy polskojęzycznej na Ukrainie sowieckiej w latach 20. i 30. XX wieku, w: Prasa polskojęzyczna w początkach sowietyzacji Ukrainy. Wybór źródeł, red. Ewa Dzięgiel, 2016 (online) https://prasapolukr.ijp.pan.pl.
Zmienne losy przymiotników sowiecki i radziecki w polskojęzycznej prasie wydawanej na Ukrainie sowieckiej w latach dwudziestych i trzydziestych XX wieku, „Język Polski” XCVI, z. 4, 2016, s. 108–118.
Przymiotnik czerwony w polskojęzycznej prasie wydawanej na Ukrainie sowieckiej w latach 20. i 30. XX wieku, „Acta Baltico-Slavica” vol. 40, 2016, s. 206–231.
Rodzaj gramatyczny a płeć: przykład neutrum ekspresywnego w odniesieniu do osób i zwierząt w jednej z polskich gwar na Ukrainie, „Prace Językoznawcze” XVII, z. 4, 2015, s. 13–23.
The Polish Language and the Polish Minority in Ukraine: National Identity in the Face of Multilingualism and Loss of a Native Language, w: Aleksander Brückner revisited: Debatten um Polen und Polentum in Geschichte und Gegenwart, red. Yvonne Kleinmann, Achim Rabus, Göttingen 2015, s. 221–232.
Problemy badania identyfikacji narodowej i języka mniejszości polskiej na Ukrainie (wobec „pytań etnicznych” w powszechnych spisach ludności), w: Pogranicze wschodnie i zachodnie, red. Małgorzata Czabańska-Rosada, Ewa Golachowska, Ewa Serafin, Katarzyna Taborska, Anna Zielińska, Warszawa–Gorzów Wielkopolski 2015, s. 191–201.
O losach etnonimów „Lach” i „Mazur” na dawnych Kresach południowo-wschodnich, w: Niejedno ma imię… Prace onomastyczne i dialektologiczne dedykowane Profesor Ewie Wolnicz-Pawłowskiej, red. Ewa Dzięgiel, Tomasz Korpysz, Warszawa 2013, s. 117–132.
Archaizmy a interferencje w kontaktach języków blisko spokrewnionych (przykład polsko-ukraiński), „Z Polskich Studiów Slawistycznych”. Seria 12. Językoznawstwo. Prace na XV Międzynarodowy Kongres Slawistów w Mińsku 2013, Warszawa 2012, s. 13–19.
Polskie gwary „mazurskie” na Ukrainie, w: Polskie dziedzictwo językowe na dawnych Kresach. Prace ofiarowane Profesorowi Januszowi Riegerowi, red. Ewa Dzięgiel, Katarzyna Czarnecka, Dorota A. Kowalska, Warszawa 2012, s. 65–73.
Polacy czy cudzoziemcy? Kształtowanie się identyfikacji narodowej młodzieży polskiego pochodzenia na Ukrainie, w: Konstrukcje i destrukcje tożsamości. Tom II. Tożsamość wobec wielojęzyczności, red. Ewa Golachowska, Anna Zielińska, Warszawa 2012, s. 235–246.
Uwarunkowania alternacji celownika i frazy przyimkowej z dla w polszczyźnie południowokresowej na przykładzie gwary Hreczan na Podolu, „Język Polski” XCI, z. 5, 2011, s. 343–351.
Język a identyfikacja narodowa młodzieży polskiego pochodzenia w Samborze, w: Język polski dawnych Kresów Wschodnich, t. 4, red. Janusz Rieger, Dorota A. Kowalska, Warszawa 2010, s. 11–23.
Zakres alternacji celownika i konstrukcji przyimkowej z dla we współczesnej polszczyźnie południowokresowej, w: Polszczyzna za granicą jako język mniejszości i języki mniejszościowe w Polsce, red. Ewa Dzięgiel, Anna Zielińska, Warszawa 2009, s. 95–121.
Problem bilingwizmu w opisie kontaktów językowych polsko-ukraińskich, „Z Polskich Studiów Slawistycznych”. Seria 11. Językoznawstwo. Prace na XIV Międzynarodowy Kongres Slawistów w Ochrydzie 2008, Warszawa 2007, s. 25–33.
Kresowa gwara Nowosielicy koło Połonnego a gwary w rdzennej Polsce, w: Języki mniejszości i języki regionalne (regiolekty), red. Jadwiga Zieniukowa, Elżbieta Wrocławska, Warszawa 2003, s. 375–388.
Teksty z Zielonej na Podolu, „Język Polski” LXXXI, z. 1–2, 2001, s. 104–109.
Polska gwara Sąsiadowic pod Samborem: fonetyka, w: Studia nad polszczyzną kresową X, red. Janusz Rieger, Warszawa 2001, s. 105–124.
(współaut.) Janusz Rieger, Iwona Cechosz, Ewa Dzięgiel, Badania gwar kresowych dziś, w: Gwary dziś. 1. Metodologia badań, red. Jerzy Sierociuk, Poznań 2001, s. 95–110.
Zróżnicowanie gwar polskich na środkowej Ukrainie, „Poradnik Językowy”, z. 6, 2000, s. 50–60.
Dawne a pochylone w kilku gwarach południowokresowych, w: Kontakty językowe polszczyzny na pograniczu wschodnim, red. Ewa Wolnicz-Pawłowska, Wanda Szulowska, Warszawa 2000, s. 79–88.
(współaut.) Maryna Ohołenko, Ołesia Łazarenko, Ewa Dzięgiel, Uwagi o gwarze wsi Słobódka Krasiłowska na Podolu, w: Studia nad polszczyzną kresową IX, red. Janusz Rieger, Warszawa 1999, s. 99–110.
(współaut.) Irena Masalska, Ewa Dzięgiel, Polszczyzna listów do redakcji „Gazety Lwowskiej” w latach 1995–1996, w: Język polski dawnych Kresów Wschodnich, t. 2, red. Janusz Rieger, Warszawa 1999, s. 387–402.
On Two Isolated Polish Dialects in the Ukraine, “Zeitschrift für Slavistik”, 43 (1998) 1, s. 101–108.
Sytuacja językowa w Zielonej koło Wołoczysk, w: Język polski dawnych Kresów Wschodnich, t. 1, red. Janusz Rieger, Warszawa 1996, s. 267–281.
(współaut.) Iwona Cechosz, Ewa Dzięgiel, Materiały archiwalne do historii języka polskiego na Ukrainie Sowieckiej przy końcu lat dwudziestych, w: Język polski dawnych Kresów Wschodnich, t. 1, red. Janusz Rieger, Warszawa 1996, s. 201–222.
Uwagi o resztkach języka polskiego w Żwańcu nad Dniestrem, w: Studia nad polszczyzną kresową VIII, red. Janusz Rieger, Warszawa 1995, s. 89–95.
Teksty ze Żwańca nad Dniestrem, w: Studia nad polszczyzną kresową VIII, red. Janusz Rieger, Warszawa 1995, s. 245–248.
Teksty z Hałuszczyńców pod Tarnopolem, w: Studia nad polszczyzną kresową VIII, red. Janusz Rieger, Warszawa 1995, s. 241–244.
Fleksja czasownika w gwarze Hałuszczyńców pod Tarnopolem, w: Studia nad polszczyzną kresową VIII, red. Janusz Rieger, Warszawa 1995, s. 97–111.
Jeszcze o funkcjach potocznego wyrażenia „w ogóle”, „Język Polski” LXXIII, z. 4–5, 1993, s. 293–297.